समता

समता !! काय आहे समता? समता ही मनाची एक उच्च अवस्था आहे. संपूर्ण समता हीच वास्तविक माणूस गाठू शकेल अशी सगळ्यात उन्नत अवस्था आहे. and it has to be attained. कोणतीही कारणे असोत, पण आम्ही मात्र तिला अवस्थेऐवजी व्यवस्था करण्याच्या प्रयत्नात आहोत. गेल्या कित्येक दशकांचा किंवा वैश्विक पातळीवर बोलायचे तर गेल्या काही शतकांचा या प्रयत्नांचा परिणाम मात्र अपेक्षेच्या नेमका विरुद्ध आहे. कारण जी बाब आंतरिक आहे, जिच्या साहाय्याने माणसाची आतली उंची वाढत जाऊन परिणामी बाह्य व्यवहार स्पृहणीय होऊन जाईल, त्या आंतरिक गुणसमृद्धीला आम्ही बाह्य व्यवहाराचा मापदंड ठरवला. आंतरिक गुण समुच्चयाच्या परिणामी बाह्य व्यवहार परिष्कृत व्हावा याऐवजी, धरून बांधून केलेल्या बाह्य व्यवहारावरून आंतरिकता जोखण्याने; खोटेपणा, फसगत, फसवणूक, लबाडी, उथळपणा हे सारे ओढवून घेतले आणि आंतरिक गुणसमृद्धीच्या ठिकाणी गुणात्मक अधोगती पदरात पाडून घेतली. समता ही बाह्य व्यवहाराचा मानदंड स्वीकारून आम्ही- १) भावना शांतवणारे भारतीय शास्त्रीय संगीत आणि भावना उत्तेजित करणारे संगीत यांना एका पातळीवर आणले, २) लहान मुले आणि वृद्ध यांना समान ठरवून त्यांच्या अधिकार आदींची भंपक मांडणी केली, ३) स्त्री आणि पुरुष समान ठरवून दोघांनाही स्वाभाविक विकासापासून भरकटवण्याचा प्रयत्न करतो आहोत, ४) साधने, अनुभव, वातावरण यातील फरक लक्षात न घेता ग्रामीण आणि शहरी लोकांना एकाच पारड्यात तोलू लागलो, ५) शेती आणि उद्योग यांना सारखेच मापदंड लावण्याचा वेडा अट्टाहास धरू लागलो, ६) ज्ञान आणि चावटपणा यांची गल्लत समाजाच्या माथी मारू लागलो, ७) शत्रू आणि मित्र ओळखण्याची दृष्टी गमावून बसलो, ८) जीवनातील उदात्त आणि शाश्वत गोष्टींसाठी बाजी लावणारे आणि बटबटीत हिंसक जीवनवादी यांना एकाच दृष्टीने पाहू लागलो. आंतरिक विकासाच्या असंख्य शक्यता, भावनांचा, जाणिवांचा विकास बाधित केला. परंतु मानवी विचार व्यवहाराच्या अन्य सगळ्याच बाबींप्रमाणे या बाबतीतही होते आहे. आम्हाला काय हवे आहे अथवा काय वाटते याने; आमच्या विचार व्यवहाराचे होणारे परिणाम आकार घेत नाहीत. कारण आम्ही `सत्याचा' शोध घेण्याऐवजी, `सत्याचा' मार्ग अनुसरण्याऐवजी आम्हाला काय वाटते याचा दुराग्रह धरून ठेवलेला आहे. आयुष्यभर `सत्याचा' आग्रह धरणाऱ्या महात्म्याची उद्या जयंती आहे. सगळ्यांना `सत्यमार्गाची' आस लागो हीच त्या महात्म्याने कधीही ज्याचा हात सोडला नाही त्या ईश्वराला प्रार्थना.

- श्रीपाद कोठे

१ ऑक्टोबर २०१८