बुधवार, २० जुलै, २०२२

मनस्वीता

काल लिहिलेला `right to privacy' हा लेख वाचून एका परिचिताचा फोन आला. सर्वप्रथम तर लेख पूर्ण अन बारकाईने वाचल्याबद्दल त्याला धन्यवाद. त्याने एक मुद्दा मांडला- तुम्ही दिलेली उदाहरणे ठीक आहेत, पण दोन चार साधूसंत निर्माण व्हावेत यासाठी व्यवस्था असावी का? त्याचा हा मुद्दा फार महत्वाचा आहे आणि त्यावर स्वतंत्रपणे लिहावे एवढा मोठा अन मुलभूत आहे. त्यामुळे त्यावर काही प्रतिक्रिया येथे देत नाही. त्याच्याशी जी चर्चा करायची ती केली. पण काल जे लिहिले त्यालाच पूरक असा जो भाग त्याच्याशी बोललो तो फक्त येथे नमूद करणार आहे. कारण त्याच्या मनात आलेला प्रश्न अनेकांच्या मनात येऊ शकतो.

अवास्तव आणि अत्यधिक नियंत्रण, देखरेख, नजर, लक्ष; या गोष्टी केवळ आध्यात्मिक विकासासाठी चुकीच्या आहेत असे नाही. गो. नी. उपाख्य आप्पासाहेब दांडेकर यांच्यासारखे उत्तुंग प्रतिभेचे लोक, चित्रपट सृष्टीतील घर सोडून पळून आलेले असामान्य प्रतिभावंत कलाकार यासारखे विविध क्षेत्रातील अनेकांना प्रशासनाने पकडून घरी पाठवले असते, तर समाजाचे केवढे मोठे नुकसान झाले असते? आपण अशी कल्पना करूनसुद्धा पाहत नाही. एवढेच नाही तर आपण घरात सुद्धा मुलांना किंवा कोणालाही चुकू देतो अन त्यातूनच त्या व्यक्तीचा विकास होतो. प्रत्येक वेळी नुकसान किंवा risk इत्यादीचे भय दाखवून त्याला बांधून टाकत नाही. किमान टाकू नये. जे असे बांधून टाकतात त्यांची वाढ खुंटून जाते. अगदी तेच मुलभूत तत्व व्यापक सामाजिक स्तरावर सुद्धा लागू होते. चूक, मर्यादा, मागे पडणे, खाली पडणे, आळस, त्रुटी; अशा सगळ्या गोष्टींचे व्यक्ती जीवनात आणि सामाजिक जीवनात सुद्धा महत्व असते. तीच खऱ्याखुऱ्या विकासाची पाऊलवाट आणि तोच राजमार्गही असतो. फार साचेबद्ध, केंद्रित व्यवस्था चुकीचेच असतात. आज `विमा' compulsary करण्याची चर्चा होत असते. गांधीजींनी त्यांचा असलेला विमा रद्द करून टाकला होता, जेव्हा त्यांना ईशावास्य उपनिषदाच्या पहिल्या मंत्राचे महत्व जाणवले. ही मनस्वीता आहे. अन मनस्वीपणाचे एक स्वतंत्र मूल्य आहे. मनस्वीपणाशिवाय प्रतिभा, प्रज्ञा, प्रेरणा उमलू शकत नाहीत. अन त्या उमलल्या नाहीत तर, व्यक्तीची अन समाजाचीही अधोगतीकडे वाटचाल होते. जी आज सुरु आहे. लगेच `आज सुरु आहे' म्हटल्याने भाजप वगैरे डोक्यात येऊ देऊ नये. कारण हा त्यापेक्षा खूप मोठा विषय आहे.

- श्रीपाद कोठे

२१ जुलै २०१८

कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:

टिप्पणी पोस्ट करा