cashless economy

cashless economy ची मोठी चर्चा देशात सुरु झाली आहे. त्याचे स्वरूप, गरज, शक्यता, फायदे, तोटे याकडे मात्र ती चर्चा अजून वळलेली नाही. विचारासाठी काही बिंदू-

१) जगात किती देश पूर्णांशाने cashless झालेले आहेत?

२) cashless याचा अर्थ चलन नाही असा होईल का?

३) रुपया ही गोष्ट अस्तित्वातच राहणार नाही का?

४) रुपया नसला तर विनिमय कसा होईल?

५) याचाच अर्थ रुपया राहणार फक्त तो हातात राहणार नाही.

६) पगार, वस्तू वा सेवांच्या किमती चलनातच राहणार.

७) ही barter system राहणार नाही.

८) प्रत्येकाला तंत्रज्ञान अवगत असणे, त्याचा वापर करणे बंधनकारक होईल.

९) तंत्रज्ञानाचा वेग वाढत जाईल आणि त्याच्याशी जुळवून घेणे आवश्यक ठरेल. हे किती शक्य आणि योग्य ठरेल?

१०) बिना रोखीचे अधिकाधिक व्यवहार असणाऱ्या देशांमध्ये भ्रष्टाचार, dirty money आहे वा नाही?

११) अतिशय घट्ट आर्थिक रचना सामाजिक स्थैर्य आणि स्वास्थ्यासाठी खरंच लाभकारी असते का?

१२) अमेरिकेतील subprime crisis आणि युरोपची सद्यस्थिती (ग्रीसचे दिवाळे आणि इंग्लंडने युरोपीय युनियनमधून बाहेर पडणे यासह) यांचे उदाहरण.

१३) पैसा न कमावणारे पण पैशांचा व्यवहार करणारे यांचे निर्माण होऊ शकणारे प्रश्न.

१४) मानवी जीवनाचा फार मोठा इतिहास cashless economy चाच आहे. त्यातून ज्या गरजांपोटी cash आली त्या कारणांचा विचार.

१५) पूर्वीच्या व आताच्या cashless economy चे अनुभव.

१६) cashless आणि excess cash यांचा तोल.

१७) व्यवहाराच्या आणि जीवनाच्या पद्धती बदलायच्या म्हणजे काय?

१८) देवाणघेवाण, खरेदीविक्री, व्यवसाय पद्धती, सवयी, भावना, उत्पादन, वितरण, उपभोग यांच्या पद्धती स्वीकारणे किंवा नाकारणे याचा आधार काय असावा? उदा. - credit card वापराने झालेले दुष्परिणाम.

१९) जंगल, जमीन, पाणी, नद्या, सगळी साधनसंपत्ती आणि चलन संपत्ती खाजगी अथवा सरकार नावाच्या मालकीची करून cashless economy करण्याचे परिणाम.

२०) रशियातील १९२० पासून साधारण सात दशकांचा प्रवास थोडाफार cashless economy चा म्हणता येईल. त्याच्या अनेक अंगांचा विचार.

आणखीनही पुष्कळ गोष्टी. विचारमंथन व्हावे. केवळ frenzy नको यासाठी.

- श्रीपाद कोठे

१३ नोव्हेंबर २०१६